Lêkolîneka nû eşkere dike ku mirovahî ji hêla bîyolojîkî ve nikare bi guhertinên çandî û teknolojîk re bigihe. Ev rewş çavkanîya gelek pirsgirêkên civaka modern e.
Pêşveçûn û nûjenkirina teknolojîk şert û mercên jîyanê yên mirovatîyê pir pêş de birîye. Lêbelê, lêkolîneka nû îdia dike ku mirovahî bi têra xwe zû pêş neketîye ku li gorî guhertinên çandî bimeşe û ji ber vê yekê di adaptasyona cîhana nûjen de dijwarîyê dibîne.
Lêkolînên dawîn nîşan didin ku pirsgirêkên hemdem, wekî zêdebûna berbelavbûna pirsgirêkên tenduristîya derûnî, ji ber pêşveçûna bilez a teknolojîk û nûjenbûnê çêdibin. Teorîyeke ku dikare vê rewşê rave bike, têgîna “nehevsengîya evolusyonê” ye. Nerazîbûna pêşveçûnê, tê vê wateyê ku adaptasyonek laşî an psîkolojîk bi hawîrdorê re li hev nayê.
Lêkolîneka nû nîşan dide ku guhertinên bilez jî dibe sedema zêdebûna pirsgirêkên hevdem. Îro, teorîya nehevsengîya evolusyonê wekî çavkanîya zêdebûna pirsgirêkên tenduristîya gîyanî, asta bêhntengîyê û pirsgirêkên tenduristîyê yên din derdikeve pêş. Bo nimûne, bihesibînin ku hin mêş û mêşên şevê derketine ku heyvê ji bo navîgasyonê bi kar bînin. Lêbelê, bi îcadkirina ronahîya çêkirî re, van mexlûqan dest pê kir ku bala lambeyên kolanan û ronîyên hundirîn bikişînin. Rewşeka bi vî rengî ji bo mirovan jî heye.
Rastîya Berevajîkirî ya Medya Civakî
Rastîya berevajîkirî ya medya civakî, rîskên pêşbazîyê, guhertina armancên jîyanê û pirsgirêkên tenduristî yên nifşên ciwan û gelekên dîtir. Te dîtin ku mirov nikarin bigehin “mezinên serkeftî”. Lêkolîn nîşan didin ku endamên Nifşê Z û Nifşê Y’yê armancên karîyera xwe kêm dikin û dev ji çêkirina mal û malbatê berdidin. Li gorî lêkolîna sala 2023’an a ku bi 55 hezar kesî re hatîye kirin, kesên di navbera 1981 û 2012’an de ji dayik bûne, tenduristîya derûnî û laşî li pêş digirin.
Yek ji encamên rikaberîya, xwegirtina zêde, fikar û depresyon e. Lekolînvan meylên xwekuştinê bi nekarîna li hember kêşeyên jîyana nûjen re têkildar dikin. Ev meyil, li welatên ku çandên şermê yên tund heyîn zêdetir berbelav in, ên wekî Japonya û Koreya Başûr. Lêbelê, hin bertek jî dîyar dibin. Tê dîtin ku hin kes li dihên neadil û ne cihê rikaberîyê bertekên wekî hêrs, êrîş û dijminîyê li hember hawîrdora nîşan didin. Hêrsa meran a nedîtina jinekê dikare wekî mînak bê nîşandin.
Çima Mirovatî Nikare Bigehe Guhertînê Çandî?
Yek ji mînakên herî klasîk meyla bav û kalên me ye ku berê xwe didin xwarinên şirîn da ku li hawîrdorên ji layenê xurekê ve xizan kêmasîyên kalorîyê dagirin. Lêbelê, îro ev taybetmendî li hev nayê ji ber ku şirketên xwarinê hilberên têr şekir û rûnên rafînerî hilberînin; encam bû rizîbûna didan, qelewbûn û nexweşîya şekirê.
Li gorî Live Science, lêkolîn nîşan dide ku heywanên civakî yên ku li hawîrdorên gêre têne girtin bêhntengîyê (stres) dikişînin, pergalên wan ên parastinê qels dibin û rêjeya hilberîna wan kêm dibe. Mirovên ku li bajarên gêre dijîn dibe ku bi heman rengî bêhntengîya tund bibînin û kêm zarokan çêbikin. Di dinyaya nûjen de gelek hêman hene ku xweajoya me ya hevseng bêfoksîyon dike. Mirov bi pêş ketine veguherî kom û civakên eşîrî yên nêzîkî 50-150 kesan. Jîyana bi sed hezaran bîyanîyan re li bajarên mezin dikare bibe sedema hestên tenêtî û bêhevalînîyê.
Bêhntengîya Jîyana Bajêr û Tenêtîyê
Newekhevîya civakên nûjen jî ji jîyana bav û kalên me yên nêçîrvan pir cuda ye. Mirov ji bo nîgerana statûyê û ji bo telafîkirina cudahîyên statûyê pêş ketîye. Lêbelê, dema ku nirxên giran ên berhevkirina dewlemendîyê ji hêla nîşangirên wekî Elon Musk ve têne vegotin, xemgînîya me digihîje astên giran.
Medyaya civakî jî berawirdeyên weha gur dike. Kesên li ser medyaya civakî halên xwe yên xweş û çêtirîn belav dikin, rê li ber dûrketina ji rastîyê vedikin. Hejmara ecibandin û şopîneran jî daxwaza mirovan dike ku xwe bi yên din re bidin ber hev. Gelek meylên problematîk dikarin bi vê têgeha nehevsengîya evolusyonê rave bikin. Mînak, daxwazên wergirtina perwerdeyê, kar û dewlemendîya maddî ji hêla xemgînîya statûyê ve têne geşkirin. Mirov dikare bikeve ber deynan da ku tiştên xerîdar ên lüks bikirin, ên ku wekî nîşanên statûyê têne hesibandin.
Ji ber ku ew xwe pêşbazîyê hîs dikin mirov zêdetir xwe didin ber xetereyan. Li gel lêçûna bilind a jîyanê, karên wan têra nakin ku hem bigihin hêvîyên civakî hem jî bextewarîyê. Li gorî rapora 2023ê ya komeleya pisporên veberhênanê CFA, gelek endamên Nifşê Z’yê ji ber vê yekê berê xwe didin pereyên krîpto yên xeternak.
Gelo Çi Dikare Bê Kirin?
Perspektîfa nehevsengîya evolusyonê pêşnîyaz nake ku mirov bi tevahî vegerin jîyana bav û kalan. Di şûna wê de, ew amaje dike ku divê hawîrdora laşî ji bo xwezaya pêşveçûna me guncantir were çêkirin. Mînak, kêmkirina qerebalixa qadên çêkirî û zêdekirina gihîştina xwezayê dibe ku sûdmend be. Bi rastî, çalakîyên wekî meşên xwezayê û baxçevanîyê tê dîtin ku bêhntengîyê kêm dikin.
Di heman demê de dê sûdmend be ku mirov xwe ji xwarinê dûr bike, medyaya civakî kêm bike û li şûna xebata bi prestîj li ser xebata watedar bisekine. Di heman demê de, nêzîkatîyên kêmasî û hişmendîya zanyarî ku me fêrî me dike ku em bi hindikîyê razî bibin, di nav trendên zêdebûnê de ne. Ev hemû bi tenê pêşnîyaz in. Lêbelê, kipandina kokên pêşveçûnê yên pirsgirêkên me û zêdekirina zanyarîya perspektîfa nelihevkirinê dê peydakirina çareserîyan hêsantir bike.