Li gerstêrkeke zinarî, yekem car ji dervayî Sîstema Rojê atmosfereke tîr hate tesbîtkirin.
Zanyaran cara yekem hebûna atmosfereke stûr li gerstêrkeka zinarî ya li derveyî Sîstema Rojê selimandin. Zanyarên Ajansa Fezayê ya Amerîkayê (NASA) di lêkolîna xwe ya bi daneyên Teleskopa Fezayê James Webbê de, delîlên hebûna atmosferekê li gerstêrka zinarî ya bi navê “55 Cancri e (Janssen)” li derveyî Sîstema Rojê dîtin.
Ev vedîtina balkêş balê dikişîne ser xaleke cuda, ji ber ku gerstêrk xwedî şert û mercên pir giran in ku ji bo jîyanê guncan bin. Ev Cîhana Super, bi navê Janssen an 55 Cancri E, ew qas nêzîkî stêrka xwe ye ku tê pêşbînîkirin ku rûyê wê bi tevahî ji hêla okyanûsa gerdûnî ya lavayê ve hatîye girtin. Her çend ev şert û mercên giran jîyanê ji bo formên gîyanî yên ku em pê dizanin ne mumkun be jî, vedîtin ji bo zanista gerstêrkan xwedî giringîyeke mezin e.
Qewareya Wê Gerstêrkê Çawa ye?
Janssen, li dora stêra bingehîn digere ku 41 salên ronahîyê ku bi navê 55 Cancri A an Copernicus tê zanîn, der bareyê çêbûn û pêşkeftina gerstêrkên zinarî yên li Rîya Kadizê de îşaretên krîtîk pêşkêşî dike. Ev super-zemîna ku ji dinyayê 8,8 qat girstir û 1,95 qat ji qalibê wê mezintir e, gera xwe bi tenê di 18 saetan de temam dike. Li alîyê germahîya rojê dibîne dora 2300 pile germ e, li alîyê şeve 677 pile ji wê sartir e.
Ev germahîya zêde dê hebûna atmosferek normal dijwar kiriba. Lêbelê, di sala 2016an de, zanyaran li dora Janssen hîdrojen û helyûm tespît kiribûn. Vê yekê nîşan da ku gerstêrk karîye beşek ji ewrê ku jê çêbûbû biparêze.
Nepenîya Fezayî Eşkere Dike
Vedîtina Atmosfera Germ a li ser Gerstêrka Zinarî Alîyê Nepenî yê Fezayê eşkere dike. Tîmek bi serokatîya Renyu Hu ya NASA rewşa Janssen bi karanîna kapasîteyên pêşkeftî yên Teleskopa Fezayê James Webb vekola. Li gorî lêkolîna ku di kovara Natureê de hatî weşandin, tîmê pêkhateya atmosferê bi analîzkirina ronahîya wê ya di dema “gergirtinên duyemîn” de selimand ku gerstêrk li pişt stêrka mazûvan derbaz dibû. Ji van daneyan, wan bi tenê tîrêjên germî yên ku ji gerstêrkê belav dibin derxistin û bi gazên gengaz ên di atmosfera wê de model kirin.
Encaman, li dijî asmosfereke hidrojen-helyûmê ya seretayî, asmosfereke ji alîyê karbonmonoksît û karbondîoksîtê ve dewlemen û tîr û belavok dît. Tê fikirîn ku hêmanên din ên wekî buxara avê, sulfurdîoksîtê û fosfîn jî di atmosferê de hebin.
Zêdetir Lêkolîn Ji bo Atmosferên Gerstêrkên Zinarî Pêwîst e
Rasyasyonên tund ên stêrkê dibe sedem ku gazên di atmosferê de belavî fezayê bibin. Ev yek bû sedema encamê ku atmosfera Janssenê ne bi gerstêrkê re pêk hatîye, lê avahîyek demkî ye ku ji hêla okyanûsa magmayê ve hatî hilberandin û xwarin, mîna atmosfera heyva Jupiter Io’yê.
Her çend hê gelek nenas hene jî, zanista gerstêrkan bi van tesbîtan gaveke din a giring ber bi çêbûn û geşbûna cîhanên bîyanîyan ve avêt. Lêkolîner dibêjin: “JWST ya pêşerojê û çavdêrîyên din dê ji me re bibin alîkar ku em bêhtir li ser atmosfer û dînamîkên hundirîn ên vê gerstêrka zinarî ya balkêş fêr bibin.”