Şêwirmendê bijîjkê yê MEDAIRê Dr. Olivier Ngajole bi pisporê rewşa awarte Dr. Pascaline Kahindo’yî re dipeyive.
Rêxistina Tenduristîyê ya Cîhanê ji ber şewba meymûnan ku li gelek welatên Afrîkayê belav bûye, di nava du salan de cara duyemîn rewşa awarte ya tenduristîya giştî ya cîhanî ragehand.
Rêxistina Tenduristîyê ya Cîhanê (WHO) rabû ser xwe, ji ber şewba (vîrûs) meymûnan a ku ji Komara Demokratîk a Kongoyê ber bi welatên cîran ve belav bûyî. Ji ber belavbûna vîrusê li Burundi, Kenya, Ruanda û Uganda, RTC ji ber şewba meymûnan di nav du salan de cara duyemîn rewşa awarte ya tenduristîya giştî ya cîhanî ragihand.
Rêvebirê Giştî yê RTC’ê Tedros Adhanom Ghebreyesus got, “Eşkere ye ku bersiveka navneteweyî ya koordînekirî ji bo rawestandina van şewban û rizgarkirina jîyanê pêdivî ye.” Rewşa bilez a tenduristîya giştî ya cîhanî wekî asta herî bilind a hişyarîya RTC’ê tê zanîn û mebest bilezkirina lêkolîn, fînanse, tedbîrên tenduristîya giştî yên navneteweyî û hevkarîyê ji bo kontrolkirina nexweşîyê ye.
Şewba Meymûnan Çi ye?
Şewba Meymûnan nexweşîyeka endemik e ku li Afrîkaya Navîn û Rojavayê bûye vîral. Bi gelemperî bi heywanên kovî, nemaze dirantûj û prîmatan derbazî mirovan dibin. Ev nexweşî cara yekem di sala 1958an de di meymûnên laboratuwarî de hate dîtin, ji ber vê yekê navê wê “meymûn” lê kirin. Lêbelê, di nav ajalan de herî zêde di nav dirantûjan de tê dîtin.
Zanyarîyên Giring Derbarê Şewba Meymûnan de
Şewba Meymûnan a ku di van demên dawîye de li deverên cuda yên cîhanê hatî dîtin, bûye mijarek ku bala rayedarên tenduristîyê yên gel û pisporên tenduristîyê dikişîne. Ev şewba ku di sala 2022an de li çaralîyê cîhanê belav bûyî, li gel berdewamîya bandorên pandemîya COVID-19ê ji mirovan re bû cihê fikaran. Lêbelê, pispor destnîşan dikin ku rêjeya belavbûn û rêjeya mirinê ya şewbê ji COVID-19 kêmtir e.
Nîşaneyên Nexweşîya Şewba Meymûnan
Di nav mirovên ku bi vîrusa meymûnê ketine de, nîşanên di navbera 5 û 21 rojan de piştî peydabûna şewbê xuya dibin. Nîşaneyên yekem bi gelemperî nîşanên mîna grîpê ne wek tayê, serêş, êşa masûlkan, êşa piştê, girêkên lîmfê werimî û westandin. Dûv re li ser laş, nemaze li ser rû, li dest û lingan werandin û birîn çêdibin. Ev werandin bi demê re dibin diwerimin û qalik didin.
Çawa Berbelav Dibe û Tê Vegirtin?
şewb bi gelemperî bi têkilîya rasterast bi heywanek an mirovekê vegirtî re tê vegirtin. Ev vegirtok, bi gelemperî bi gezkirina van heywanan, xermiçandina wan an jî ji ava laşen vegirtî bi rêya destdanê tê vegirtin. Di navbera mirovan de jî, şewb dikare bi têkilîya laşî ya nêzîk, birînên çermî û enfeksîyona dilopên nefesê re were vegirtin. Lêbelê, ji ber ku ew bi qasî COVID-19 zû belav nabe, xetereya vegirtina wê kêmtir e.
Rêbazên Bergirîyê
Li dijî şewba meymûnan hêj dermankirin an derzîyeka taybet nehatîye kirin. Lêbelê, tê fikirîn ku hin derzîyên kevintir ên çîçekê jî dikarin li dijî şewba meymûnan bi bandor bin. Tedbîrên sereke yên ku dikarin werin girtin ji bo bergirîya vegirtinê ev in:
– Xwe ji têkilîya nêzîk a bi kesên nexweş re dûr bixin.
– Bala xwe bidin paqijîya destan; gavê bîstê destên xwe bi sabûn û avê bişon.
– Xistina berdevkê û xwe dûrgirtina civakî jî dikare pêşî li belavbûna şewbê bigire.
Rewşa Niha
Rêxistina Tenduristîyê ya Cîhanê (WHO) û rayedarên tenduristîyê yên herêmî ji nêz ve geşedanên derbarê şewba meymûnan de dişopînin û bûyeran ji nêz ve dişopînin. Ji sala 2023an vir ve, li Ewropa, Amerîka û Afrîkayê nexweşîyên curbicur qewimîn. Her çend rayedar dîyar dikin ku îhtîmala qeyraneka tenduristîyê ya gerdûnî kêm e jî lê dîyar dikin ku divê li hember zêdebûna hejmara bûyeran baldar bin.
Banga Rayedarên Tenduristîyê
Rayedarên tenduristîyê tekez dikin ku divê mirov baldar bin, nemaze yên li herêm û civakên di xetereyê de ne. Wekî din ji kesên ku nîşaneyên wê dihewînin tê pêşnîyaz kirin ku serî li sazîyên tenduristîyê bidin û ji bo bergirîya belavbûna nexweşîyê xwe îzole bikin.
Wekî encam, şewba meymûnan wekî nexweşîyeka vegirtok derketîye holê ku li çaralîyê cîhanê bi baldarî tê şopandin. Lêbelê, rastîya ku ew li gorî pandemîya COVID-19ê xwedanê rêjeyek enfeksîyon û mirinê ya kêmtir e gelî hinekê rehet dike. Lêbelê, hîn jî giring e ku meriv di warê paqijîyê de baldar be da ku pêşî li belavbûna şewbê bigire.