Osteoporoz, nexweşîyeke hestî ye ku bi windabûna xeternak a hêza hestî ve tê xuyanê ku bi pêşdaçûna vê nexweşîyê ve xetereya şikestina hestîyên mirovî derdikeve pêş. Du taybetmendiyên bingehîn ku hêza hestî pêk tîne hene: stûrbûna hestî û kalîteya hestî.
Di kesên bi osteoporoz de, an di destpêka jîyanê de tevna hestî kêm pêşkeftî ye, an jî windabûna hestî ku di temenên mezin de di van mirovan de tê dîtin ji yên din zûtir e. Osteoporoz îro pirsgirêkeke tenduristîyê ya girîng e. Li seranserê cîhanê ji sê paran parek jinên 60-70 salî û ji sê paran du par jinên 80 salî û mezintir osteoporotîk in. Bi taybetî li welatên pêşkeftî de li gorî zêdebûna nifûsa kal û pîran osteoporoz û şikestinên osteoporozê ve girêdayî zêde dibin.
Di nav nîvê jinên piştî menopozê de û 15% ji mêrên spî yên ji 50 salî mezintir de şikestinên girêdayî osteoporozê çêdibin. Ji %15ê van şikestinan şikestinên kûlîmekan in. Hestî, ji hêla strukturî ve piştgirî didin masûlkan, organên girîng diparêzin û bi gelemperî kalsîyûmê, yek ji hewcedarîyên bingehîn ên fonksiyona şaneyan hiltînin. Di osteoporozê de bi demê re, hestî kalsiyûmê winda dikin û qul dibin, qels dibin û bi hêsanî dirizin. Avahîya hundurîn û kalîteya hestîyan xerab dibe, pergala hestî ya laş qels dibe.
Osteoporoza Nedermankirî Dibe Sedema:
– Şikestinan
– Êşa hestî,
– Deformî
– Bi kesan ve girêdayî bûn
– Nekarîna meşê
– Depresyon
Di Osteoporozê de Faktorên Xetere:
– Faktora jintîyê: Tevna hestîya jinan kêm e.
– Ji 50 salî mezintir bûn, her ku temen zêde dibe, hestiyên ku qalindîya xwe winda dikin qelstir dibin.
– Ketina menopozê, nêzîkî ji sêyan parek jinên menopausal bi osteoporozê (kêmbûna asta estrojenê)
– Menopausa zû an têkçûna hêkan, piştî rakirina neştergerî têkeve menopaza neştergerî (esênî).
– Bi kêmbûna testosteronê, hormona zayendî ya nêr, di mêran de, girseya hestî jî dikare kêm bibe.
– Xwarina kêm, kalsîyûm û kêmbûna vîtamîna Dyê
– Çalakîya fizîkî, bêtevgerî û temrîna kêm. Hat îspatkirin ku werziş girseya hestî zêde dike û hestî xurt dike.
– Genetîkî, hebûna kesên bi osteoporozê di malbatê de. Beşek ji hestiyarîya şikestinan îrsî ye.
– Mirovên kin û nazik li gorî kesên mezin û kîloyên zêde xwedî metirsîya osteoporozê zêdetir in.
-Çermê spî, di mirovên çerm spî de zêdetir tê xuyakirin.
– Cixare kişandin,
– Vexwarina zêde vexwarinên alkol, kola û kafeîn,
-Ji bo demeke dirêj an bi dozên bilind girtina hin dermanan, bo nimûne; corticosteroids, lîtium, aluminium, anticonvulsants, antacids, antîkoagulant, dermanên tîroîdê cyclosporine, û hin dermanên penceşêrê.
– Hin nexweşî, bo nimûne; nexweşîya şekir, karê zêde ya tîroîd an jî rijên paratîroîdê, neştergerîya mîdeya rovî, neçalakîya demdirêj, felc, hin nexweşîyên romatîkî û hin nexweşîyên din ên endokrîn (hormonî) dibe sedema osteoporozê.
Dermankirin:
-Temrîna birêkûpêk, pêşîlêgirtina ketinê, dûrketina ji cixarekêşanê û ji vexwarina alkolê.
– Kalsiyûm 1000-1500 mg/roj
– D vît 400-800 iu/roj
Dermankirina Osteoporozê de Kîjan Derman Tên Bikaranîn?
– Kalsiyûm
– Vîtamîna D
– Bîfosfanot
– Baldariya bikaranîna bîfosfanotan:
1.Pêdivî ye ku serê sibê bi xwurînî(zikê birçî) û tenê bi avê ve were girtin.
2.Heya nîv saet piştî girtina dermanî, tiştek nexwin û venexwin.
3.Bandora herî gelemperî pirsgirêkên pergala gastrointestinal e.
Tête pêşniyar kirin ku derman bi pir av ve were girtin û piştî girtina dermanî ji bo alendronate û risedronate nîv saetê û ji bo ibandronate jî saetekê di pozîsyona rast de bimîne.
Ibondronate: Ew bisphosphonate ye ku mehane di dermankirin û pêşîlêgirtina osteoporoza postmenopausal de tê bikaranîn.
Zoledronîk asît: Yekem û yekane dermanê osteoporozê ye ku dikare salê carekê bi hundurê venoz ve were dermankirin.
Kalsîtonîn: Ew hormonek polîpeptîdê wergirtî ye. Berevajî dermanên din, ew xwedî bandorek e ku êşa hestîyê ji ber osteoporozê kêm dike. Kalsîtonîn dikare di forma ampûl û spreyan de were sepandin.
Tedavîya ostrojenê
Serm: Ew hem bandorên agonîst û hem jî antagonîst li ser receptorên estrojenê heye. Berhema yekem evistro ye, mîna estrojenê, xetera tromboemboliya venous ji 3 caran zêdetir dike. Ew li jinên ku di xetereya tromboembolîzma venoz de ne de berevajî ye.
Hormonên paratîroîd: Ev hormon, kalsîyûma nav xwînê û ava di laşê mirovî de bi rêk dixin û rêjeya fosfora laşê mirovî eyer dikin. Herwiha hewil didin ku kalsîyûm ji hestîyan derbasî nav xwînê bibin.
Ajanên anabolic – Teriparatide: Hormona paratîroîdê ya mirovî ya rekombînant wekî derzîkek binî di lingan an zikê de di dermankirina osteoporoza pêşkeftî de tê bikar anîn. bandorên neyînî yên herî gelemperî têne zanîn: vereşîn, gêjbûn û êşa lingan
Stransiyûm ranelat
Hem hilweşîna hestî kêm dike û hem jî hilberîna wê zêde dike. Ev bandora dualî ji dermanên din cuda ye.
Feydeyên Werzişê û Çalakîya Laşî di Osteoporozê de:
Werziş, tevger û çalakî, windabûna hestî hêdî dike, girseya hestî zêde dike û pêşî li şikestinê digire. Bi başkirina hevsengîyê pêşî li ketinê digire, hêza masûlkeyan çêtir dike û pergala dil û nefesê xurt dike. Mêrgê diparêze (helwesta rast), rihê mirovî xweş dike, psîkolojî û pêbawerîya civakî baştir dike.
Nirxandina Bersiva Dermankirinê
Tê pêşniyarkirin ku şopandinên klînîkî her sal an du salan carekê bêne dubarekirin da ku bersiva dermankirinê binirxînin. Dema ku ew digihêje asta normal divê êdî neyê bikaranîn.