Seserra 16îne de kolonyalîzma Ewropa seranserî dinya de vîla bibî. Kolonyalîzm, kimyaya her çîyêwelat û neteweyan xeripneno, nîzamê her çîyê înan serûbin keno, kulturê înan parçe-parçe keno,xozayê her çîyê înan herimneno û mirdar keno. Kolonyalîstî kanserbîyayîş o. Kolonyalîzm xo reydegelek problemanê ontolojîk û epîstemolojîk ano ware. Krîzanê sosyolojîk, ekonomîk, şokan, travmayan, trajedîyan, pêrodayîşan, nêweşîyan ano.
Welatêk kolonî bîyê êdî sey verê nîyê û sey verê zî nêbenî. Kolonyalîzm, welato kolonîkerdeyî her hetî ra bedilneno. Bedilîyayîşê neweyî tewşomewş, bêmana, absurd virazîyenî. Persa yewin yê na nuşteyî no yo; kolonyalîzm, ferdanê netewanê kolonîkerdeyan de şexsîyetêk senî viraştî? Kolonyalîzm, ferdanê Afrikayî de şexsîyetêk senî viraştî? Tirkan, ereban, farisan, Îslamîyet ma kurdan de çi tewir şexsîyetê viraştî?
Şexsîyetî ra amancê mi heme çîyê ke merdim tira pê yeno ware. Sey ruh, ezatî, hişmendî, xohîskerdiş, xoferasetkerdiş, xoîdraqkerdiş, xobawerî, xorêzgirewtiş, xoerjahîskerdiş, hişmendîya azadî…
Fîlma Django Unchained(Birezîlî,2012) ya Quentin Tarantino de kolonyalîzm, welatê kolonîkerdeyîyan de şexsîyetêk senî viraştî, ma rê nawneno.
Persêna nuşteya bîn zî no yo ke, şexsîyetîya koletî, şexsîyetîya ezîk û reben senî yena vindîkerdiş û senî orte ra yena wedaritiş? James Baldwîn kitabê xo yê Nika ra Pey Adiro, ( The Fire Next TimeYKY, 2017) de hewl dano ke cewabê no persî xorîn û giran bido.
Kolonîkerdiş parzemîna Afrikayî de seserra 16înê ra dest pê keno bi se hezaran dewam keno. Zaf şarê Afrikayîameyî kolekerdiş û berdîye Awropa û Amerîka. Parzemîna Amerîka de komelê Afrîkayîjan virazîyayî. Komela tewr gird zî DYA de bî. Ewro DYA de nezdî çewres mîlyon Afrikayijê sîyayî estê. DYA de hemverê sîyayan de hama ewro zî nîjadperestîye dewam kena. Wehşetî, krîz, pêrodayîş û problemê nijadperestîye vejîyayê meydan. Sînema û edebîyat de mîsalê na nijadperestîye zaf ame neqişkerdiş. Labelê Şerê Cîhanê Diyînî ra dima hetê sîyayan ra hemverê nijadperestîya sipîyan de têkoşîna xoazadkerdiş bi, xobîyayiş û seyyewbînî destpêkerd. Bekgirawndê kitabê Nika ra Pey Adirode no dîyardeyê sosyotarîxî estê.
Şerê Cîhanê Diyînî ra dima DYA de mîyanê sîyayan de sey têkoşîna Heqê Sîvîlî, Nation of İslam hereketê xoazadkerdiş û seyyewbînîyayîş, sey Malcolm X, Martin Luther King rayber vejîyênî. Muhîtê Harlemê New Yorkîyî sey eyalatê sîyayan bo, tîya ra sey şaîr, romannuştox, ramanger, muzîkjen, entelîjansîyayêka sîyayan xo dena teberî.
Malpera T24 î ser o şaîranê Afroamerîkayîjan de mi dosyayêk wendibi, curetkarîya û cesaretê aye şaîran mi ser o bandorek viraştbî. Mi waştibi kitabanê heme şaîran bigîro û biwano. Mi xo bi xo vatibi cesaret û curetkarîya nê şaîran şaîranê ma kurdan de çînîya. Rojda Yaşîk hewl dana keeseranê nê şaîran yew bi yew biaçarno kurmancî û qanala Helbesta Cîhanê Bi Kurdî You Tubeyî de şîîranê nê şaîran zî yew bi yew bi vengpêdayîşko. Şîîra Sucê Min ê Maya Angelou,Rojda hem açarnayo hem zî wendo. Ez ke raştê na şîîre amêbî goştarîkerdişê şîîrî mi serûbin kerdbi. Ez zaf tesîrê a şîîre de mendbî. Hama zî ez tesîrê a şîîre de mende yo. Serranê xo yê unîversîte de mi romanê En Mavi Gözê Toni Morison wendibi o wext no romanî mi herhetî ra lerznabi. Netflix de mi belgefîlma James Baldwin İ Am Not Your Negro(Ez sîyayê to nîya ) “eynî wextî de kitabo zî” mi temaşe kerdbi, ez tarûmar kerdbi, belgesel besê mi nêkerd, ez şîyo kitabê ey zî erêna. Sey Cazz, Blues, Reggae tarzê azadkerê muzîkê sîyayan, mi sermest keno. Wextê nezdî de mi di romanê James Baldwîn wendibi. No rojan de zî mi kitabê ey yê Nika ra Pey Adiro mi wend. No kitab cereb o, zaf kilm o, hêştî rîpelî zî çinîyo la zaf tesîrdar o.
Merdim ewnîyêno xebatanê entelîjansîyayê Afroamerikayîjanî ra vîneno ke nê xebatî xo ser “xo” ra awan benî, seroxoyafikrîyayiş, bixorabihesapkerdiş, muhasabeyêxokerdiş, xocipirsyarkerdiş, xorexnekerdiş, xokenitiş… Xobîyayîş, xosubjekerdiş, xoazadkerdiş armanca verên û peyêna nê xebatan a.
Persa vernîn yê nê nuşteyî no bî; kolonyalîzmî ra ferdanê netewanê kolonîkerdeyan de şexsîyetêk senî virazîyêno? A dîyin zî no bî; şexsîyetê kolonekerdeyîye; şexsîyetîya koletîye; şexsîyetîya ezîk û reben senî yena vindîkerdiş û seni orte ra yena wedaritiş?
Na peywende de, James Baldwîn, kitabê xo yê Nika ra Pey Adiro de curetkarîyêk, radîkalîyêk gewre û pîl keno, hewl dano ke şexsîyetîya koletîye, ezîk,reben, teres senî vindî bikero.Zaf tay kesî eşkenî curetê no hewldayîşî bikerî. James Baldwîn wazeno ke kesayetîya panç seserrînî, ruhê panc seserrînî orte ra wedarno. Ezîktî, koletî, tirsonekî, rebenî pancsey serrînî orte ra wedarno.
Xususîyetê bingehîn yê şexsîyetîya koletîye, ezîk, reben û teres çina yo? Nê: Xoranefretkerdiş, xo şenikkerdiş, xo neerjahîskerdiş, xokêmvênayîş, bêegotî, bêxobawerî yî… James Baldwîn wazeno înan orte ra wedarno.
Merdim ke kitabê James Baldwînî waneno, vîneno ke James Baldwîn zî bi xo, nê şexsîyetê koletîyeyî xo de şikitî. O hemverê sipîyan de qet xo kêm nêvîneno, sereberz o, xoperwer o, wayîrê egoyêk o, pêxobawer o…Şexsîyetê ey de zî xozanayiş;zanadarî, cesarat û curetkarî esto. Verê her çîyî de qet fekê xo çewt nêkeno, nêvajorîyêno ca de sipîyan rê heqîqatan vano.